افغانستان با داشتن بیش از ۹۳۰ کیلومتر مرز مشترک، جایگاه و اهمیت ویژه‌ای به لحاظ اقتصادی و جغرافیایی در بین همسایگان ایران دارد. مطابق آمار مرکز تجارت جها نی، ایران نخستین مبدا واردات افغانستان در چند سال گذشته بوده است . حجم دادوستد ایران و افغانستان در سال ۹۷ نزدیک به ۳ میلیارد دلار برآورد شده که بیشتر آن، صادرات کالاهای ایرانی به افغانستان است و اتفاقاً طرف افغانستانی هم این کالاها را به گرمی می‌پذیرد؛ به‌طوری که آذرخش حافظی، رئیس روابط بین الملل اتاق تجارت افغانستان، در شهریورگفته است این میزان می‌تواند تا یک دهه دیگر به ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار هم افزایش یابد.
صنایع غذایی، ماشین‌آلات، مصالح ساختمانی، خدمات فنی، مهندسی و مخابراتی، حملونقل، لوازم خانگی، دکوراسیون، مبلمان و مصنوعات چوبی، مصنوعات پلاستیک، موکت و کفپوش، تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی، الیاف و منسوجات، پوشاک، پوست و چرم،محصولات آرایشی و بهداشتی، تابلوفرش و صنایع دستی، فرش دستباف و ماشینی، زیورآلات و نقره از جمله ظرفیت‌های اصناف و بازرگانان برای حضوردر بازار افغانستان است.
از سوی دیگر محصور بودن افغانستان در خشکی باعث شده این کشور با محدودیت‌های زیادی در بازرگانی خار جی به‌ویژه در زمینه تأمین مواد غذایی مواجه باشد و در این میان از نزدیکترین راه‌های دسترسی این کشور به دریا از طریق ایران است که باعث شده است، افغانستان توجه ویژه به باز شدن راهی برای دسترسی به بندر چابهار داشته باشد؛ ضمن اینکه ایجاد دسترسی سریع‌تر شرکت‌های چینی و هندی از طریق خاک افغانستان به اقیانوس هند و غرب آسیا می‌تواند انگیزه‌های مضاعفی را برای سرمایه‌گذاری بیشتر در زمینه حمل و نقل ریلی و جاده‌ای در افغانستان و ایران فراهم کند.
در سوی دیگر مجرا، توسعه هم هجانبه شبکه حملونقل ریلی ازبرنامه‌های اولویت‌دار کشور است؛ برقراری اتصال ریلی در مرز مشترک با همسایگان و تلاش حداکثری برای عمق‌بخشی به این اتصالات در شبکه ریلی این کشورها و فراتر از آن، اتصال با کشورهای ثالث از اهمیت بسیار زیادی برای ایران بر خورداراست؛ چراکه رونق و شکوفایی تجاری کشورمان در گرو فراهم‌سازی مؤثر امکان حملونقل بین‌المللی و ترانزیت ریلی است.
پروژه ریلی خوا ف-هرات که قطعات آن در خاک افغانستان است، بخشی از برنامه وسیع کشور در توسعه خط آهن است که در نهایت تکمیل‌کننده اتصال تمام ریلی چین، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان، ایران و سپس خلیج‌فارس و اروپا از مسیر کشورمان است .
عملیات اجرایی ساخت خط آهن خواف – هرات در سال ۱۳۸۴ آغاز شد. این خط آهن در چهار قطعه، که سه قطعه آن به طول۱۳۹ کیلومتر و در تعهد جمهوری اسلامی ایران بوده و به صورت یک‌خطه ساخته شده است، خواف در خراسان رضوی را به هرات، ولایت پرجمعیت غرب افغانستان و قطب صنعتی این کور متصل خواهد کرد. دولت افغانستان قرار است ۸۰ کیلومتر باقی‌مانده از ایستگاه جینو در ولایت هرات تا شهر هرات را با کمک ایتالیا بسازد.
در سال به طور میانگین ۱۸۰ هزار کامیون از مرز دوغارونِ ایران و افغانستان تردد می‌کنند که با بهره برداری از خط آهن خواف – هرات پیش بینی می‌شود تا حدود ۵۰درصد از بار ترافیک در این مرز کاسته شود. ضمن آنکه انتظار می‌رود بهره‌برداری از این خط آهن میزان مبادلات اقتصادی بین این دو کشور را به نحو قابل توجهی افزایش دهد.
در همین زمینه سعید رسولی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران گفت: این مسیر ریلی بین‌المللی ظرفیت ۱٫۷ میلیون تن ترانزیت بار از کشورهای حوزه CIS و ترکیه و خلیج فارس را دارد و در این حال حدود سه میلیون تن ظرفیت حمل بار بین صادراتی و وارداتی برای این مسیر تعریف شده است.
او افزود: تعداد قطاری که در این مسیر ریلی به کار گرفته می‌شود، بستگی به تقاضای بار و مسافر دارد؛ بنابراین از روز افتتاح، امکان تخمین تقاضا وجود ندارد. اکنون با محوریت راه آهن، صاحبان کالا، بازرگانان و بازاریابان که مسئولیت جذب بار را دارند، در حال گفت‌وگو هستند تا برای بهره‌برداری از ظرفیت این مسیر ریلی حداکثر استفاده بشود.
فداحسین مالکی، سفیر سابق ایران در افغانستان و نماینده زاهدان، پروژه راه آهن خواف – هرات را در اقتصاد و روابط بین‌الملل حائز اهمیت خواند و یادآور شد : این خط به نوعی ادامه‌دهنده و تکمیل‌کنندۀ خط راه آهن چابهار است که از سالها قبل نقشه راه آن طراحی شده و باید هر چه سریع‌تر زیر‌ساخت ای راه آهن جنوب شرقی کشور ساخته شود.
او ادامه داد: مختصات این خط ریلی در ۴ قطعه درخاک ایران و افغانستان احداث شده است. قطعه سوم آن در افغانستان به دست مهندسان و شرکت‌های ایرانی ساخته شده است اما برای قطعه چهارم تصمیم گیری نشده است. این قطعه که در شهر هرات واقع شده در آینده‌ای نزدیک به سمت مزار شریف ادامه پیدا می کند.
مالکی ادامه داد: با تکمیل این خط از چابهار به مزار شریف، کریدور یادشده به آسیای میانه و چین متصل می شود که از نظر استراتژیک برای مسئولان ایران در بعد اقتصادی و بین الملل بسیار مهم است.
نماینده زاهدان در مجلس توسعه خطوط ریلی شرق کشور و ارتباط گسترده‌تر با همسایگان خارجی را سبب ایجاد اشتغال و ارزآوری عنوان کرد و گفت: همچنین در شرق کشور معادن بسیاری داریم که اکنون بار این معادن و کارخانه‌ها با کامیون و تریلی جابه‌جا می‌شود در حالیکه با توسعه خطوط ریلی، حجم بار بیشتری را می‌توانیم جابه‌جا کنیم که صرفه‌جویی و مدیریت هزینه‌ها را در پی داریم.
مالکی با ابراز امیدواری از آینده بازار افغانستان در مبادلات بین‌الملل، توجه بیشتر دولتمردان به بازارهای این کشور را خواستار شد و بیان کرد: حضور ایران در فرایند ساخت و تکمیل خط خواف-هرات بدون شک می‌تواند نزدیکی ما را به بازارهای این کشور که از معادن بسیاری برخوردار است، در پی داشته باشد و از نظری مناسبات بین الملل نیز در آینده‌ای نه‌چندان دور کشور افغانستان به یکی از وزنه‌های اقتصادی منطقه تبدیل می‌شود که می تواند برای ما هم تأثیرگذار باشد.
او به جلسه اخیر مجمع نمایندگان استان سیستان با وزیر راه در خصوص تکمیل خط ریلی زاهدان به پیرانشهر و چابهار اشاره کرد و گفت: نمایندگان مجلس برای توسعه این خطوط همواره حمایت لازم را در تصویب بودجه و تامین اعتبارات لازم برای مسئولان اجرایی انجام دادند و همان‌طورکه در برنامه‌های توسعه کشور نیز ذکر شده است، ایجاد و تکمیل خطوط ریلی باید یکی از اولویت‌های کشور قرار گیرد.
همچنین بهروز محبی، نجم‌آبادی نماینده مردم سبزوار، جغتای و جوین در مجلس، به خبرنگار ما در خصوص مزیت‌های بهره‌برداری از راه‌آهن خواف-هرات گفت: یکی از مسائل مهمی که مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب مطرح کردند، استفاده از ظرفیت همسایگان است. ارتباطات فرهنگی و زبانی افغانستان با ایران و همچنین همراهی دولت ایران با مجاهدان و مردم افغانستان در دوران جنگ باعث شده است تا در حوزه اقتصاد ارتباط نزدیک‌تری میان دو کشور بر قرار باشد و در سال‌های اخیر نیز این روابط بسیار مستحکم‌تر شود.
او ادامه داد: در سال گذشته بیش از ۴ میلیارد دلار صادرات به کشور افغانستان داشتیم. این رقم پیام روشنی دارد که ارتباط ما با افغانستان استراتژیک و مهم است و بدون شک حمل و نقل در این مسیر شاهرگ اقتصادی است که باید به توسعه و گسترش آن توجه خاصی شود. بدون شک افتتاح خط ریلی خواف-هرات می‌تواند به تسهیل ارتباط دو کشور واستحکام روابط بسیار کمک کند.
محبی نجم‌آبادی به مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌ها در دو سال اخیر نیز اشاره کرد و گفت: در این اوضاع سخت اقتصادی ارتباط با کشورهای همسایه و تهاتر کالا می‌تواند در تأمین مواد و کالاهای اساسی کمک بسیاری کند و ازسوی دیگر، توسعه ارتباط تجاری با همسایگان شرقی می تواند به صادرات کالاهای ایرانی به افغانستان و سایر کشورهای آسیای شرقی و ارز آوری برای ایران بیانجامد.
او افتتاح پروژه راه آهن خواف-هرات را از نظر وجود معادن بسیاری که در این شهرهای مرزی وجود دارد بسیار ارزشمند خواند و ادامه داد: یکی از ثروت‌های بکری که در دو کشور ایران و افغانستان وجود دارد وجود معادن غنی بسیاری است که بعد از نفت می‌تواند از نظر اقتصادی درآمدزایی ارزی فوق العادی‌ای را برای ما به همراه داشته باشد.
این نماینده مجلس حل مشکلات زیرساختی در حوزه ریلی را یکی از دغدغه‌های مجلس خواند و بیان کرد: در بودجه سال ۹۹ کشور به زیرساخت‌ها و توسعه حمل و نقل ریلی توجه خاصی شده است. البته این موضوع را هم باید در نظر داشت که کشور در اوضاع سخت اقتصادی و تحریم به سر می‌برد که بدون شک اولویت باید تأمین کالاهای اساسی مردم باشد اما با توجه به راهبردهای اساسی کشور در حوزه صادرات نباید از امور زیرساختی نیز غافل نشویم و در جهت تکمیل و توسعه خطوط ارتباطی جدید گام‌های بزرگی را بر داریم.
او به مشکلات جاده‌ای استان خراسان و شهرستان های حوزه نمایندگی خود اشاره کرد و گفت: از نظر ایمنی جاده‌ای در شهرهای شرقی کشور با مشکلات و خطرات بسیاری روبه‌روییم که منجر به افزایش شمار تلفات جانی بسیاری می‌شود؛ بنابراین در این خصوص مسئولان وزارت راه با نگاهی ویژه در مطالعه و ایجاد خطوط جدیدی ریلی در این مناطق بکوشند.
مرزهای ریلی ایران اکنون کجاست؟
مرزهای ریلی ایران با کشورهای همجوار اکنون مشتمل بر سرخس، رازی، میرجاوه، جلفا و لطف‌آباد است که با اضافه شدن مسیر خواف-هرات ایران از طریق ریل به افغانستان نیز متصل خواهد شد.
ایستگاه سرخس به عنوان ایستگاه مرزی راه آهن ایران با کشور ترکمنستان و نقطه اتصال به شبکه ریلی کشور به کشورهای CIS (مستقل مشترک‌المنافع) در فاصله ۱۰۴۶ کیلومتری تهران قرار دارد.
ایستگاه رازی به عنوان ایستگاه مرزی راه آهن ایران با ترکیه در فاصله ۹۶۰ کیلومتری تهران قرار دارد و ایستگاه همجوار این ایستگاه در خاک ترکیه کاپیکوی (Kapikoy) است.
ایستگاه مرزی جلفا به عنوان ایستگاه مرزی راه آهن ایران با جمهوری نخجوان در فاصله ۸۸۵ کیلومتری تهران قرار دارد. حمل و نقل ریلی از طریق این مرز فعلاً به دلیل مناقشه بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، تا نخجوان بر اساس کنوانسیون SMGS انجام می‌شود.
مرز لطف‌آباد در شمال شرقی کشور و استان خراسان شمالی واقع است. این ایستگاه به شبکه ریلی کشور متصل نیست ولی خط عریض (۱۵۳۰میلی‌متری) کشور ترکمنستان به میزان ۱۵۰۰ متر از نقطه صفر مرزی به داخل کشور وارد شده است. از این مرز حمل و نقل ترکیبی صورت می‌گیرد. حمل و نقل ریلی از این مرز تابع مقررات SMGS است.
میرجاوه نیز پنجمین مرز ریلی کشور است. این مرز نقطه اتصال شبکه ریلی کشور به پاکستان است. فاصله این ایستگاه تا تهران حدود ۱۶۵۴ کیلومتر است.
محمد ارفع
