به گزارش ریل‌نیوز به نقل از صمت، صنعت ریلی به عنوان یکی از صنایع زیرساختی مهم در سراسر جهان، نقشی بسیار مهم در توسعه کشورها دارد و برای اینکه این نقش به بهترین شکل ممکن ایفا شود، تربیت افراد متخصص و تولید دانش، در درجه نخست اهمیت قرار دارد. برهمین اساس در سال ۱۳۷۶ دانشکده مهندسی راه‌آهن به عنوان تنها دانشکده مهندسی راه‌آهن خاورمیانه در دانشگاه علم و صنعت راه‌اندازی شد.
یکی از دانش‌آموختگان همین دانشکده می‌گوید به دلیل وابستگی اشتغال مهندسان راه‌آهن به دولت، وضعیت درآمد آنها تابع وضعیت اقتصادی دولت است.
سعید مجیدی‌پرست در پاسخ به پرسش صمت مبنی بر وضعیت اشتغال و درآمد دانش‌آموختگان حوزه مهندسی راه‌آهن و حمل‌ونقل ریلی در ایران گفت: رشته مهندسی راه‌آهن به دلیل نیاز شدید صنعت حمل‌ونقل ریلی به دانش‌آموختگان این رشته ایجاد شد. همین نیاز منجر به این شد که فضای کار مناسبی برای دانش‌آموختگان دهه اول دانشکده مهندسی راه‌آهن در شرکت راه‌آهن و شرکت‌های مشاور و پیمانکار فراهم باشد. به دلیل وجود کارفرمای دولتی (شهرداری‌ها یا دولت) در زمینه ریلی، در دوره‌هایی که اوضاع و احوال اقتصادی دولت مطلوب‌تر بوده، وضع شغلی و درآمد دانش‌آموختگان رشته مهندسی راه‌آهن بهتر بوده و در دوره‌هایی که اوضاع اقتصادی دولت نامساعدتر بوده است، اوضاع شغلی و درآمدی دانش‌آموختگان این رشته، تحت تاثیر مستقیم قرار گرفته است.
فارغ التحصیل کارشناسی و کارشناسی ارشد و دانشجوی دکتری دانشکده راه‌آهن دانشگاه علم و صنعت با اشاره به مشکلات دانش‌آموختگان مهندسی راه‌آهن در بحث نظام مهندسی بیان کرد: دانش‌آموختگان گرایش خط و سازه‌های رشته مهندسی راه‌آهن که از نظر ماهیت، گرایشی از مهندسی عمران است، امکان شرکت در آزمون نظام مهندسی ساختمان و دریافت پروانه سطح ۳ بدون امکان ارتقا را دارند و حتی اگر در مقطع کارشناسی ارشد در رشته مهندسی سازه ادامه تحصیل داده باشند، باز هم امکان ارتقای سطح برای آنها وجود ندارد که این به ضعف قانون‌گذاری برمی‌گردد و به احتمال زیاد ناشی از بی‌اطلاعی از واحدهای درسی است که در دانشکده ارائه می‌شود، این درحالی است که دانش‌آموختگان دانشکده مهندسی راه‌آهن در دانشگاه علم و صنعت از نظر کیفیت تدریس و تحصیل نسبت به بسیاری از دانش‌آموختگان رشته‌های مرتبط با عمران در سطح کشور از سطح بالاتری برخوردار هستند.
ضعف مهندسی در تولید ناوگان
این دانشجوی دکتری مهندسی راه‌آهن در پاسخ به این پرسش که چقدر از مشکلات ریلی و راه‌آهن کشور به دلیل ضعف بدنه مهندسی در این رشته است، یادآور شد: درحال‌حاضر در زمینه دانش ساخت و تعمیر و نگهداری خطوط ریلی و روش‌های بهره‌برداری و برنامه‌ریزی حرکت قطارها و بهره‌برداری از تجهیزات سیگنالینگ از سطح قابل قبولی برخورداریم اما در زمینه تولید ناوگان ریلی شهری و لکوموتیو به دلیل عقب‌ماندگی تاریخی، وابستگی زیادی به خارج از کشور وجود دارد.
ردپای ضعف در مهندسی راه‌آهن
او یادآور شد: بیشترین مشکلات صنعت حمل‌ونقل ریلی ناشی از وجود ساختار غیرمنعطف، ناکارآمد، فسادزا و فعالیت افراد دارای تحصیلات و تجربه‌های نامرتبط در سطوح مدیریتی و نظام تصمیم‌گیری سلیقه‌ای است و سهم اندکی از مشکلات فعلی صنعت ریلی به ضعف بنیادی در مهندسی برمی‌گردد، به عبارت دیگر ضعف علوم انسانی (مدیریت، اقتصاد، ساختار اداری) منجر به ضعف در نظام مهندسی ریلی می‌شود.
این مهندس راه‌آهن اظهار کرد: در ابتدای راه‌اندازی رشته مهندسی راه‌آهن، تاکید بیشتر افراد دخیل در پایه‌گذاری این رشته این بوده است که همکاری تنگاتنگی بین مجموعه دانشگاه و صنعت برای آموزش دانشجویان وجود داشته باشد تا خروجی مناسبی از فضای دانشگاهی برای تربیت نیروهای متخصص ریلی فراهم شود. با این حال فاصله ایجاد شده بین دانشگاه و صنعت منجر به این می‌شود که این صنعت امیدی به حل چالش‌های خود به وسیله دانشگاه و دانشگاه هم عزمی برای حل مشکلات روز صنعت نداشته باشد.
مجیدی‌پرست در بیان راهکارهایی برای تقویت رابطه صنعت ریلی با دانشکده مهندسی راه‌آهن گفت: حضور مدرسان مرکز آموزش راه‌آهن در دانشکده و حضور استادان و دانشجویان دانشکده در مرکز آموزش راه‌آهن از جمله اقدام‌هایی است که در این زمینه می‌توان انجام داد. همچنین حضور بدون هماهنگی‌های پیچیده اداری دانشجویان و استادان در سطح شبکه ریلی (مترو و راه‌آهن)، راه‌اندازی خط تست برای انجام پژوهش‌های ریلی، صدور کارت پژوهشگر ریلی برای دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشکده برای حضور در راه‌آهن و مترو با هدف انجام پایان‌نامه‌های کاربردی و تعریف چالش‌های ریلی ازسوی راه‌آهن و مترو و استفاده از توان دانشگاه در زمینه حل این مشکلات از اقدام‌هایی است که برای تقویت رابطه صنعت ریلی با دانشگاه می‌توان انجام داد.
واحدهای درسی به‌روز نیست
یکی دیگر از دانش‌آموختگان رشته راه‌آهن از فاصله آموخته‌های مهندسی راه‌آهن با نیازهای صنعت ریلی در کشور ما می‌گوید و معتقد است باید واحدهای درسی رشته مهندسی راه‌آهن، به‌روزتر و کاربردی‌تر شود.
میثم لاجوردی در گفت‌وگو با صمت در پاسخ به سوالی درباره مهم‌ترین مشکلات مهندسان راه‌آهن و حوزه ریلی در ایران از نظر وضعیت اشتغال، درآمد، مشکلات نظام مهندسی گفت: آنچه در دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه در رشته راه‌آهن تدریس می‌شود، چندان منطبق با علم روز دنیا نیست. در دوران کارشناسی، مهندسان راه‌آهن در ۳ گرایش موجود، دروسی را به عنوان واحدهای تخصصی از سر می‌گذارنند که بیشتر درباره راه‌آهن‌های بین شهری و زیرساخت‌هایی است که شاید چندان منطبق بر علم روز دنیا نبوده و قدیمی باشد. این مسئله در واحدهای درسی دوره‌های تکمیلی هم تا اندازه‌ای صدق می‌کند.
لاجوردی افزود: به دلیل همین ضعف آموزشی است که اکنون، اگرچه می‌خواهیم به سوی راه‌آهن پرسرعت برویم، اما در تامین ناوگان و استفاده از تجهیزات برای ساخت خطوط مربوطه، پیشرفت چندانی نداشته‌ایم و در این زمینه نسبت به سایر رشته‌های مهندسی عقب‌تر هستیم.
کمبود فرصت‌های اشتغال خصوصی
وی در بیان مشکلات اشتغال برای مهندسان راه‌آهن اظهار کرد: فضای کار دانش‌آموختگان مهندسی راه‌آهن این‌گونه نیست که مانند مهندسان ساختمان بتوانند زمینی تامین کرده و در ساخت، مشارکت کنند یا بازار آزادی وجود داشته باشد که بتوانند در آن فعالیت‌های خصوصی داشته باشند. بیشتر دانش‌آموختگان راه‌آهن یا باید جذب شرکت راه‌آهن شوند یا مترو که این مسئله، فرصت اشتغال خصوصی آنها را کاهش می‌دهد. البته ممکن است بتوانند جذب شرکت‌های بهره‌بردار راه‌آهن یا شرکت‌های حمل‌ونقلی (که اکنون خصوصی شده‌اند) شوند.
این دانش‌آموخته مهندسی راه‌آهن با تاکید بر اینکه فرصت‌های شغلی در بازار آزاد برای مهندسان راه‌آهن نسبت به دیگر رشته‌های مهندسی، کمتر است، اضافه کرد: به طور کلی با توجه به اینکه صنعت ریلی، صنعتی زیرساختی و مادر است و کسب و کار شخصی در این حوزه نیاز به سرمایه بالایی دارد، اشتغال خصوصی در این بخش توجیه چندانی برای دانش‌آموختگان این حوزه ندارد، مگر اینکه شرکت پیمانکاری با هدف انجام کارهای جزئی ساخت و تعمیر و نگهداری راه‌اندازی شود. البته در این زمینه هم چون کارفرما، دولت است و دولت هم بدهی‌هایی به پیمانکاران دارد، احتمال بروز مشکلاتی در مسیر فعالیت وجود دارد.
لاجوردی یادآور شد: به دلیل تازه‌تاسیس بودن رشته راه‌آهن نسبت به دیگر رشته‌های مهندسی، تعداد دانشجویان و فارغ‌التحصیلان این رشته در هر سال محدود است و بر همین اساس، تاکنون مشکلی در زمینه جذب دانش‌آموختگان این رشته در نهادهای مرتبط نبوده است.
او در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چقدر از مشکلات ریلی و راه‌آهن کشور به دلیل ضعف بدنه مهندسی است، اظهار کرد: همانطور که در بالا بیان شد، علم مهندسی که درحال‌حاضر به دانشجویان این رشته منتقل می‌شود، با علم روز دنیا منطبق نبوده و پیشرفته نیست، دانش‌آموختگان این رشته فاصله زیادی با دانش روز جهان دارند.
توجه به مهندسی راه‌آهن در سیاست‌گذاری‌ها
دانش‌آموخته مهندسی راه‌آهن دانشگاه علم و صنعت با بیان اینکه از نظر سیاست‌گذاری، باید به مهندسی راه‌آهن توجه بیشتری شود، ادامه داد: از نظر فنی شاید دانش‌آموختگان فعلی راه‌آهن بتوانند نیاز فعلی صنعت ریلی کشور (یعنی راه آهن بین‌شهری موجود، نه راه‌آهن پرسرعت) را در زمینه تولید ریل و بخشی از ناوگان یا تعمیر و نگهداری، پوشش دهند اما نکته مهم‌تر این است که در زمینه توسعه شبکه حمل‌و نقل ریلی، سیاست‌گذاری درستی نشده و جای کار زیادی در این بخش وجود دارد تا راه‌آهن و حمل‌ونقل ریلی به عنوان زیرساخت اصلی اقتصادی به جایگاه واقعی خود برسد. او با بیان اینکه در خوشبینانه‌ترین حالت ۲۰ تا ۳۰ درصد هزینه‌های حمل کالا و خدمات مسافری مربوط به بخش حمل‌ونقل است، ادامه داد: اگر بتوانیم شبکه ریلی را به طور مطلوب توسعه دهیم و از مزیت‌های رقابتی آن با جاده یعنی کاهش مصرف سوخت، کاهش آلایندگی‌های هوا، افزایش حجم جابه‌جایی بار و مسافر و ایمنی بالا، در سیاست‌گذاری‌های کلان استفاده کنیم، راه آهن جایگاه اصلی خود را پیدا می‌کند و می‌تواند موثرتر و با سرعت بیشتری توسعه پیدا کند.
این کارشناس صنعت ریلی یادآور شد: ما در حمل‌ونقل جاده‌ای پیشرفت‌های خوبی در زمینه استفاده از فناوری برای رصد جاده‌ها داشته‌ایم اما این بحث در بخش ریلی و راه‌آهن، سرعت کمتری داشته است که لازم است مهندسان راه‌آهن، مطالعات بیشتری در این زمینه داشته باشند و نیز سیاست‌گذاری لازم برای ورود مهندسان به این حوزه وجود داشته باشد.
فاصله آموخته‌های مهندسی با نیازها
لاجوردی در پاسخ به پرسشی درباره اینکه مشکلات صنعت ریلی کشور چقدر به آموزش‌های دانشگاهی و ضعف تحصیلات مهندسی برمی‌گردد؟ گفت: ضعفی که شاید در همه رشته‌های مهندسی ما وجود داشته باشد این است که آنچه در دانشگاه‌ها آموزش داده می‌شود با نیازهای عملی کشور تفاوت و فاصله زیادی دارد.
او ادامه داد: وقتی در برخی رشته‌ها بدنه کارکنان راه‌آهن را بررسی می‌کنیم می‌بینیم تعداد زیادی از این افراد، کسانی هستند که تحصیلات حتی کارشناسی آنها مرتبط با این رشته نیست و شاید به مرحله کارشناسی هم نرسیده باشند. گاهی در توجیه این وضعیت گفته می‌شود این مسئله به این دلیل است که در راه‌آهن نسبت به دیگر صنایع، کارگران بیشتری وجود دارد.
در پاسخ به این توجیه باید گفت اگر تعداد افراد متخصص بیشتری به این صنعت ورود کنند و دانش منتقل شود، به طور حتم بهره‌وری افزایش یافته و از تعداد کارگران کاسته و بر بهره‌وری افزوده می‌شود که این به معنی کاهش اشتغال نیست.
این فارغ التحصیل دانشکده مهندسی راه‌آهن دانشگاه علم و صنعت با بیان اینکه مهم‌ترین مشکل فعلی در زمینه تربیت مهندسان راه‌آهن این است که علوم کاربردی به دانشجویان منتقل نشده و فقط مبانی و مباحث نظری ارائه می‌شود، گفت: در کل ۴ سال تحصیل در دانشکده راه‌آهن در مقطع کارشناسی، فقط یک بازدید از کارخانه تراورس در شمال کشور داشتیم که آن هم تراورس چوبی تولید می‌کرد که کابرد چندانی ندارد.
او با تاکید بر لزوم تقویت ارتباط دانشگاه با صنعت در حوزه راه‌آهن اضافه کرد: در برخی پایان‌نامه‌های این رشته مشاهده می‌کنید که فقط برخی مباحث نظری و عملیات آماری و ریاضی مطرح شده است که تاثیر چندانی در بهبود عملکرد صنعت ریلی ما ندارد. درواقع فاصله بین مقاله‌ها و پایان‌نامه‌های ریلی با نیاز امروز صنعت مشهود است که اگر این دو بخش با هم هماهنگ‌تر شوند، به طور قطع بهره‌وری بیشتر می‌شود.
لاجوردی یادآور شد: مدیران راه‌آهن در ۲ دولت اخیر از دانشگاه بودند. این فرصت خوبی بود برای کاهش فاصله دانشکده‌های ریلی با صنعت بود. این کار تا اندازه‌ای انجام شد اما هنوز جای کار زیادی در این زمینه وجود دارد.
