عملکرد بخش باری ریلی در سال‌های اخیر بهتر از بخش مسافری بوده است اما با همه این‌ها نسبت به ظرفیت حمل بار از این طریق و با توجه به اهداف برنامه ششم توسعه برای پیشبرد اهداف این صنعت، هنوز راهی طولانی در پیش است. چراکه کاهش حجم بار، عدم ثبات حق دسترسی و بالا بودن نرخ تعرفه ریلی در مقایسه با جاده همچنان مشکلاتی هستند که شرکت‌های ریلی مبتلا به آنها هستند.
به گزارش تین‌نیوز، به‌طور کلی هم‌اکنون ۱۳ هزار و ۳۵۰ کیلومتر خطوط در دست بهره‌برداری، ۳۴۱۰ کیلومتر خطوط در دست احداث و ۴۹۳۰ کیلومتر در دست مطالعه است که پیش‌بینی می‌شود با اتمام ۵۱۶ کیلومتر ریل‌گذاری در سال جاری، ۹۱۹ کیلومتر از خطوط جدید ریلی مورد بهره‌برداری قرار بگیرند.
به اعتقاد کارشناسان مختلف، حتی این رقم‌ها در مقایسه با توسعه ناوگان هوایی نشان می‌دهد که دولت در عمل به سرمایه‌گذاری و توسعه ناوگان هوایی بیشتر اهتمام می‌ورزد و بخش ریلی همچنان در صنعت حمل‌ونقل مغفول مانده است. ناگفته نماند که دولت یازدهم در امر به‌سازی و نوسازی خطوط ریلی و توسعه قطارهای حومه‌ای، ساخت قطعه مسیر ریلی در اطراف معدن گل‌گهر سیرجان با مشارکت بخش خصوصی اقدامات مثبتی انجام داده اما در بخش نوسازی واگن‌های فرسوده بسیار ضعیف هستند و همچنان به دلیل عدم بهره‌مندی از بودجه کافی، به‌ویژه در بخش مسافری در حال تعمیر واگن‌های کهنه هستند و ورودی تامین ناوگان نو بسیار ضعیف است. مضاف بر اینکه سرعت سیر که عامل تعیین‌کننده در اقبال مردم به استفاده از حمل‌ونقل ریلی برای حمل بار و مسافر هست هم، در حمل‌ونقل ریلی پایین است.
حال با توجه به اینکه: ۱- اولویت سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ توسعه حمل‌ونقل به‌ویژه حمل‌ونقل ریلی است. ۲- تکمیل کریدورهای ریلی ملی به‌منظور اتصال راه‌آهن ایران به اروپا نیز نیازمند تکمیل قطعه‌های داخلی، قزوین-رشت و رشت- آستارا و خطوط دیگر داخلی مثل خط ریلی چابهار-سرخس است؛ ۳- برای هر کیلومتر خط ریلی به ۱۲۰ تُن ریل احتیاج است و اگر رکورد ۵۱۶ کیلومتر ریل‌گذاری برای سال جاری را در نظر بگیریم، حدود ۶۲ هزار تن ریل برای احداث خطوط اصلی و حدود ۱۲ هزار تن برای خطوط ایستگاهی نیاز داریم، با توجه به همه این موارد می‌توان گفت که حمل‌ونقل ریلی کشور شرایط مساعدی ندارد.
نمای کلی وضعیت حمل‌ونقل ریلیِ باری
در بخش باری ۲۴ هزار واگن در اختیار شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی است. در سال ۹۵ نیز بالغ‌بر ۲۷ میلیارد تن-کیلومتر کالا در شبکه ۱۱ هزار کیلومتری ریلی کشور جابه‌جا شده است. سهم بخش ریلی از کل حمل‌ونقل در بخش باری چیزی حدود ۱۰ درصد است که طبق برنامه ششم باید به ۳۰ درصد برسد. معنی این گزاره این است که به‌طور متوسط هر واگن باری سالانه چیزی حدود ۱.۱ میلیون تن کیلومتر و روزانه بالغ‌بر ۳,۰۰۰ تن کیلومتر کالا جابه‌جا کرده است که این شاخص با فرض ظرفیت خالص متوسط هر واگن ۶۰ تن به معنی سیر متوسط روزانه ۵۰ کیلومتر باردار هر واگن در شبکه ریلی کشور است. شبکه ریلی در بخش باری ۲۴,۰۰۰ واگن را به‌طور متوسط با سرعت ۴ کیلومتر در ساعت در کل شبکه در گردش دارد که البته شامل کل فرایند بارگیری, سیر, تخلیه, تعمیرات, عملیات مانور و … است.
همه این موارد نشان می‌دهد که بهره‌وری در شبکه ریلی همچنان پایین است. متوسط نرخ تعرفه ریلی به ازای هر تن-کیلومتر در پایان شهریور ۹۶ نیز حدود ۶۱۸ ریال بوده است که از این میزان ۳۹۸ ریال سهم حق دسترسی و لکوموتیو است که به راه‌آهن پرداخت می شود و حدود ۲۲۰ ریال سهم شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی است.
آمار مذکور حاکی است که سهم واگن‌های لبه‌کوتاه و کانتینربر در سال ۹۶ هم از مجموع حمل ونقل ریلی, تناژی معادل ۱۴% و تن-کیلومتری معادل ۱۳درصد بوده است. حال در مقایسه سال ۹۶ با ۹۵ متوجه می‌شویم که سهم واگن‌های لبه‌کوتاه و کانتینربر در سال ۹۶ بالغ‌بر ۲درصد از نظر تناژ افزایش داشته است اما از نظر تن-کیلومتر ۱.۲ درصد سهم این واگن‌ها از مجموع حمل‌ونقل کاهش یافته است. در مورد عملکرد واگن‌های لبه‌بلند و کوتاه، در دوره سه ماهه اول سال ۹۶ در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۵ معادل ۲۹٫۴ درصد افزایش تناژ و۵.۳درصد کاهش تن-کیلومتر جابه‌جا شده برای این بخش از واگن‌ها ثبت شده است.
درخصوص عملکرد بخش کانتینری نیز در قسمت تناژ در سال ۹۶ نسبت به مدت مشابه سال ۹۵ بالغ بر ۶٫۵% کاهش ملاحظه می‌شود. این شاخص برای تن-کیلومتر بالغ‌بر ۹.۷درصد کاهش نشان می‌دهد. در سه ماهه اول سال ۹۶ در مجموع ۲۶,۳۰۳ TEU کانتینر توسط شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی جابه‌جا شده است که بالغ‌بر ۱۴ درصد آن از کانتینرهای ۴۰ فوت و ۸۶درصد از کانتینرها۲۰ فوت بوده است.
سهم حمل‌ونقل ریلی کانتینری در سه ماهه اول سال ۹۶ تناژی بالغ‌بر ۳درصد (سال ۹۵ معادل ۳.۶درصد) و تن کیلومتری بالغ بر ۶٫۲درصد (سال ۹۵ معادل ۷درصد) از کل حمل‌ونقل ریلی است که با توجه به اهمیت حمل‌ونقل کانتینری و ظرفیت رو به رشد این بخش در کشور, سهم فعلی ریلی بسیار پایین است.
حال با این اوصاف، شبکه ریلی باری برای تحقق اهداف برنامه ششم حدود ۸۴ هزار میلیارد تومان اعتبار لازم دارد
