امروزه سيستم حملونقل عمومي به خصوص مترو جایگاه نمادینی در كلان شهرها به دست آورده و به محل محبوبی برای گردشگرها تبدیل شده كه با توجه به خدمات و فضاهايي كه فراهم كرده به آن شهر زيرزميني هم مي‌گويند. اين فضاهاي ايجاد شده در شهر زيرزميني مي‌تواند پناهگاه دفاعي به هنگام وقوع بلاياي طبيعي و انساني، محل كار، تفريح و يا خريد باشد.
به گزارش مديريت ارتباطات و امور بین‌الملل شركت بهره برداري راه آهن شهري تهران و حومه؛ در شهرهاي زيرزميني فضاهاي مناسبي براي، ارائه خدمات بيشتر به مسافران فراهم شده در بعضي از اين شهرهاي زيرزميني همچون متروي مونترال اين امكانات در سطح گسترده‌تري پيش رفته و در داخل شهر زمینی هتل، دانشگاه حتي آپارتمان نيز تعبيه شده است. در اين گزارش سعي کرده‌ایم به برخي از اين امكانات در سطح متروهاي جهان اشاره‌کنیم.
مراكز بزرگ تجاري
در ابتدا مراكز تجاري را معرفي می‌کنیم يكي از اين مراكز بزرگ تجاري متعلق به متروي مونترال از طریق شبکه‌ای از تونل‌ها، راهروها و میدان‌ها، خریداران را به بیش از 1000 خرده فروش، پوشاك، لوازم خانگي، اسباب بازي‌هاي متنوع، مواد غذایی، رستوران و… متصل می‌کند راه ارتباطي اين فروشگاه‌ها از طریق ایستگاه مترو McGill است كه اغلب به عنوان شريان اصلي شهر مورد توجه قرار گرفته است.
مترو سئول در كره نيز داراي مراكز خريد بسيار بزرگ و مدرني است كه نه تنها مغازه‌هاي بسياري را در خود جاي داده بلكه رستوران‌ها، کافی‌نت‌ها و جاذبه‌های فرهنگی را شامل مي‌شود.
شركت تسكو نيز فروشگاه مواد غذايي است كه به صورت مجازي در مترو كره جنوبي راه اندازي شده و مسافران مي‌توانند با اسكن كدهاي QR بر روي گوشي‌هاي هوشمند خريد خود را انجام دهند؛ و محصول مورد نظر را درب منزل تحويل بگيرند. اين نوع سوپر ماركت هاي مجازي با عنوان مراكز خريد هوشمند (Smart Mall) در چهار ايستگاه مترو دوبي، هم راه اندازي شده و به مسافران اجازه مي‌دهد تا در هنگام رفت و آمد در راهروها و سالن‌هاي بزرگ مترو از اين محصولات مجازي ديدن كنند و در صورت نياز با اسكن كد محصول و پرداخت از طريق كارت اعتباري محصول مورد نياز خود را به راحتي خريداري كنند.
موزه در شهرهاي زيرزميني
در متروهاي جهان علاوه بر امكانات تفريحي به مسائل تاريخي و فرهنگي نيز اهميت داده شده است و فضايي را به موزه هنرهاي معاصر اختصاص داده‌اند. براي مثال شهر زيرزميني مسكو داراي موزه‌اي با شكوه در سيستم حمل و نقل به نام موزه ملي معماري Shchusev است. موزه حملونقل نيويورك نيز شامل 400 ايستگاه است كه در آن از طراحي‌ها و سبك‌هاي هنري متنوع استفاده شده و به همين دليل به عنوان بزرگترين سيستم هنري و گالري‌هاي زيبا در جهان محسوب مي‌شود. در اين ميان ايستگاه متروي استكهلم، سوئد به عنوان موزه هنري معرفي شد است كه در آن از هنرهاي تجسمي واقعي با فتوشاپ خيره كننده، استفاده شده و ايستگاه را به مكاني نه تنها براي جابه جايي بلكه به عنوان موزه هنري تبديل كرده است.
سينما در شهرهاي زيرزميني
سينما از ديگر جاذبه‌هاي متروهاي جهان است. در اين ميان مي‌توان به متروي مونترال اشاره كرد كه با ايجاد سینماي “du Parc” برنامه‌ها و نمایش‌های مختلفی را ارائه می‌دهد. سينماي متروي چين، گوانجو كه در مركز خريد گوانجو واقع در ايستگاه متروي “لی شی لینگ یوآن” نيز يكي از بهترين سينماها و سالن اپرا را دارد. همچنين سينماي وكس يكي از بهترين سينماها در مركز خريد دوبي است كه از طريق پل ارتباطي شيشه‌اي بسيار شيك و زيبا به ايستگاه متروي خليفه متصل مي شود.
رستوران‌هاي شهر زيرزميني
مركز خريد متروسيتي جزو مراکز خرید معروف استانبول است که به جز مرکز خرید داراي سالن غذاخوري، فروشگاه‌ها، رستوران‌هاي بزرگ و كافه تريا سرپوشيده است كه یکی از پاتوق‌های معروف قرار و مدارهای جوانان استانبولی است؛ که برای وارد شدن به آن از همان ایستگاه‌های مترو نیز ورودی‌هایی فراهم شده و نیازی به خروج از ایستگاه مترو ندارند
اس ام مگامال نيز در مترو مانیلا یکی از بزرگترین مراکز خرید در فیلیپین است. كه روزانه 800 هزار نفر را با حداکثر ظرفیت 4 میلیون نفر به خود جذب می‌کند. اس ام مگامال در حال حاضر تحت نوسازی و گسترش عمده‌ای قرار دارد.
كتابخانه‌هاي شهر زيرزميني
در ايستگاه مترو سوژو چين كتابخانه‌اي با 2000 نسخه چاپي، 30 نوع روزنامه و نيز دسترسي به كامپيوترها براي مسافران فراهم شده است.
در كشور هلند هم در ايستگاه مترو هارلم كتابخانه كوچكي حدود با 2000 عدد از بهترين كتاب‌ها كه جزء پر فروش‌ترين كتاب‌ها مي‌باشند ايجاد شده در اين ايستگاه فضاهايي براي گشت‌زدن و قهوه نوشيدن نيز براي مسافران فراهم شده و به كساني‌كه عضو اين كتابخانه هستند كتاب هم به امانت داده مي‌شود.
در متروي ميامي، آمريكا از يكسري كيوسك به عنوان كتابخانه استفاده شده است در نيويورك نيز مسافران هنگام ورود به ايستگاه مترو به شبكه واي فاي ايستگاه‌هاي مترو متصل مي‌شوند؛ و با يك درخواست به عنوان SubwayLibrary.com روبرو مي شوند و سپس با ورود به اين سايت مي‌توانند كتاب‌هاي موجود را دانلود و مطالعه كنند. در مترو مكزيك نيزكيوسك‌هاي مجازي در ايستگاه نصب شده كه مسافران مي‌توانند از اين كيوسك‌ها كتاب‌هاي مورد علاقه و موجود در آن را با استفاده از اسكن كد QR كتاب‌ها دانلود كنند.
خدمات اجتماعي، فرهنگي، رفاهي و تجاري در متروي تهران و حومه
شركت بهره برداري متروي تهران و حومه نيز به عنوان نخستين بهره‌بردار حملونقل ريلي شهري در ايران الگو و مرجع همه كلان شهرها وكشورهاي واقع در منطقه خاورميانه است كه در حال احداث خطوط حملونقل ريلي درون شهري است و مسئوليت ارائه خدمات حملونقل ايمن و سريع و نيز ايجاد امكانات رفاهي و تفريحي در شهر زيرزميني را برعهده دارد. متروي تهران نيز همانند ديگر متروها در جهان امكانات رفاهي و تفريحي قابل توجهي براي مسافران فراهم كرده كه به نمونه‌هايي از آنها اشاره مي‌كنيم.
فروشگاه‌هاي تجاري و زنجیره‌ای
در برخي از فضاهاي داخلي ايستگاه‌هاي مترو فروشگاه، مغازه، غرفه تعبيه شده تا مسافران بتوانند اقلام مورد نياز خود را بدون خارج شدن از ايستگاه به‌راحتی در اين شهر زيرزميني خريداري كنند. اين غرفه‌هاي زنجيره‌اي شامل مواد غذايي، سوپرماركت، عطر و اودکلن، كافي نت، لوازم خانگي، پوشاك، كيف، كفش و … مي‌باشند. دستگاه‌هاي خودکار سوپرماركت نيز در اغلب ايستگاه‌هاي مترو مستقر است.
همچنين در شهر زيرزميني متروي تهران جهت رفاه حال مسافران باهدف ارائه خدمات بيشتر و دسترسي آسان براي خريد روزانه فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي هم به صورت عمده و هم به صورت مجازي (فروش تلفني و فروشگاه ديواري) در ایستگاه‌های پرتردد فعال است.
موزه هنري در مترو
مترو تهران نه تنها تردد راحت و ایمن، بلکه زیبایی‌های بصری را هم مدنظر قرار داده و باهدف تلطیف، ایجاد آرامش محیطی، ایجاد تنوع و بومی کردن فضاهای قابل رؤیت مسافران، اقدام به سفارش و نصب آثار هنري ايراني_اسلامي نموده که به گفته بعضی از هنرمندان در نوع خود در ایران و حتی خاورمیانه، بزرگترین مجموعه نقش برجسته را بصورت موزه پنهان در دل زمین ایجاد کرده است.
كتابخانه مجازي
طرح «كتابخانه‌اي به وسعت يك شهر» با هدف افزايش سرانه مطالعه مسافران ارائه شد اين سامانه دسترسي رايگان مسافران مترو از طريق فيدباكس هايي كه در ایستگاه‌هاي منتخب نصب شده ارائه می‌کند و مسافران می‌توانند به مدت يك ساعت از كتاب‌هاي اين نرم‌افزار به صورت رايگان استفاده كنند البته پس از خارج شدن از مترو، نگران کتابی که در حال مطالعه آن بوده‌اند نباشند چراکه می‌توانند در سفر بعدی ادامه کتاب را مطالعه كنند.
بليت‌هاي هوشمند:
سیستم حملونقل متروي تهران به عنوان اولین پذیرنده عملیاتی پروژه کارت‌هاي بلیت هوشمند (QR code) است. كه هم‌زمان با شهر تهران، شهرهای پیشرفته و باسابقه دنیا در حوزه سامانه‌های پرداخت الکترونیک همانند لندن، رم و میلان در مراحل تست و بهره‌برداری از این فناوری هستند و متروي تهران به عنوان یکی از شهرهای پیشگام در دنیا محسوب می‌گردد.
باشگاه ورزشي:
اين باشگاه در ایستگاه متروي امام حسین (ع) واقع شده است. مخصوص آقايان و بانوان مي‌باشد و استفاده از آن براي عمومي آزاد است. مجهز شدن اين ايستگاه به باشگاه ورزشي به معناي فراهم نمودن خدمات بهتر در راستاي سلامت و صرفه‌جويي در وقت مسافران مي‌باشد.
اتاق هاي مادر و كودك
افتتاح اتاق مادر و كودك در ايستگاه‌هاي پرتردد يكي از اقدامات چشمگير فرهنگي در شهر زيرزميني متروست در اين طرح اتاقي با تمامي وسايل همچون امکان شستشو و نظافت، گرم کردن شیر و غذا و محل خواب و استراحت براي کودکان در نظر گرفته‌شده تا مادران بتوانند درنهایت آرامش نيازهاي كودكان خود را برطرف نمايند. اين اقدام فرهنگي براي نمايندگان اتحاديه بين‌المللي حملونقل عمومي (UITP) به عنوان بازديدكننده از اين شهرزيرزميني بسيار جالب بوده و بنابر گفته اين نمايندگان اكنون بسياري از كشورهاي پيشرفته جهان در سيستم حملونقل خود توجهي به اين موضوع نداشته‌اند و اين درحالی است که ما در راستای اجرای مصوبه شهر دوستدار کودک؛ از سال ۸۷ ساخت این اتاق‌ها را در برنامه‌های شرکت بهره‌برداری مترو قرار دادیم.
ارائه خدمات مشتركين تلفن همراه و بيمه
در برخي از ايستگاه‌هاي بزرگ و پر تردد مترو شركت‌هاي همراه اول، ايرانسل و امور مشتركين جهت ارائه كليه خدمات به مسافران در ايستگاه‌هاي مترو مستقر مي‌باشند؛ و همچنين برپایی غرفه‌هایی که در آنها بیمه نامه فروخته می‌شود.
از امكانات رفاهي ديگر در ايستگاه هاي متروي تهران مي توان به امكانات خاص براي نابينايان، معلولان، سالمندان و نمازخانه، پاركينگ، گل فروشي، آرايشگاه، باشگاه ورزشي، بانك و دستگاه خودپرداز اشاره كرد كه در اين شهر زیرزمینی جهت ارائه خدمات بيشتر به مسافران مستقر شده اند. علاوه بر اين در اغلب ایستگاه‌های متروي تهران و حومه دستگاه‌های خودپرداز بانک‌های مختلف وجود دارد.
