کریدور شمال جنوب کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب در سال ۲۰۰۰ میان کشورهای ایران، هند و روسیه به‌عنوان بنیان‌گذاران این کریدور به امضا رسید و اجلاس وزرای کریدور هم‌زمان با هفتمین اجلاس شورای هماهنگی در مهرماه سال ۹۷ در تهران برگزار می‌شود.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی موافقت‌نامه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب در سال ۲۰۰۰ میان کشورهای ایران، هند و روسیه به‌عنوان بنیان‌گذاران این کریدور به امضا رسید که طی سال‌های آتی اعضای این کریدور به ۱۴ کشور (با الحاق قزاقستان، بلاروس، عمان، تاجیکستان، بلغارستان، آذربایجان، ارمنستان، سوریه، اوکراین، ترکیه و قرقیزستان) افزایش یافت. کشور ایران به‌عنوان امین موافقت‌نامه معرفی و بر اساس آن دبیرخانه‌ای نیز در این کشور تأسیس گردید.
شورای هماهنگی کریدور بالاترین مرجع تصمیم‌گیری به‌حساب می‌آید و در راستای بررسی موانع و مشکلات به‌صورت عملیاتی دو گروه کارشناسی با موضوعات گمرکی و تجاری تشکیل گردیده است. از بدو تأسیس کریدور شمال-جنوب تاکنون ۶ اجلاس شورای هماهنگی و ۷ اجلاس کارشناسی برگزارشده که آخرین اجلاس در سال ۲۰۱۵ در دهلی‌نو هند تشکیل گردیده است.
مسیر تعریف‌شده در کریدور شمال- جنوب با عبور از کشور ایران:
بندر بمبئی- اقیانوس هند- خلیج‌فارس- بندر انزلی/بندر امیرآباد- بندر آستراخان- مسکو- اروپای شمالی
مسیر فعلی عبوری از کانال سوئز:
بندر بمبئی- اقیانوس هند- خلیج عدن (باب المندب)-دریای سرخ-کانال سوئز-تنگه جبل‌الطارق- اقیانوس اطلس-دریای مانش-دریای بالتیک
شکل ۱ مقایسه مسیر شمال-جنوب عبوری از ایران با مسیر سنتی
شکل ۱ مقایسه مسیر شمال-جنوب عبوری از ایران با مسیر سنتی
طبق مطالعات و بررسی‌های انجام‌شده در دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های معاونت حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی، برآورد ذی‌نفعان اقتصادی و صاحبان کالا حاکی از آن است که کریدور شمال-جنوب در مقایسه با مسیر سنتی کانال سوئز نزدیک به ۲۵درصد هزینه حمل و ۳۰درصد زمان حمل به‌صرفه‌تری دارد.
در کنار مسیر اصلی تعریف‌شده، شش مسیر جایگزین نیز جهت اتصال کشور هندوستان به روسیه با عبور از قلمرو سرزمینی ایران تعریف گردیده است:
بندر بمبئی- بندرعباس- آستارا- باکو- آستراخان- مسکو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئی- بندرعباس- یزد- اینچه‌برون- ترکمنستان-قزاقستان- مسکو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئی- بندرعباس- مرز نوردوز- ارمنستان- گرجستان-داغستان- مسکو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئی- بندرعباس/بندر چابهار- سرخس- ترکمنستان- ازبکستان- قزاقستان- روسیه
بندر بمبئی- بندرعباس/بندر چابهار- بازرگان- ترکیه- دریای سیاه- بندر سامسون- بندر نوروسیسک- مسکو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئی- بندرعباس/بندر چابهار- بازرگان- ترکیه- دریای سیاه- بندر سامسون- بندر اودسا- اوکراین- مسکو- سنت پترزبورگ
شکل ۲ مسیر جایگزین شماره ۱
نقش ایران در کریدور شمال-جنوب
با توجه به تلاش‌هایی که در منطقه شرقی کشورمان بین افغانستان، پاکستان و ازبکستان با حمایت چین در حال رخ دادن است، این تهدید وجود دارد که در صورت تعلل ایران در راه‌اندازی کریدور شمال-جنوب، مسیر شرقی به‌عنوان جایگزین در اولویت قدرت‌های منطقه قرار گیرد. همچنین درصورتی‌که عراق از ثبات کافی برخوردار شود احتمال آنکه این مسیر نیز به‌عنوان گزینه‌های جدی کریدور شمال-جنوب مطرح شود وجود دارد.
بنابراین، با توجه به توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی فی‌مابین کشورهای همسایه از جمله ازبکستان و افغانستان و همچنین معرفی کریدورهای رقیب، به نظر می‌رسد برگزاری اجلاس وزرای شمال-جنوب می‌تواند سهم مهمی در نقش‌آفرینی ایران در منطقه ایفا کند. در این راستا تغییر نگرش به کریدورهای حمل‌ونقلی و لزوم انجام اقداماتی همچون تسهیل روادید، ایجاد پنجره واحد گمرکی، توسعه صنعت گردشگری و افزایش همکاری‌های ریلی و جاده‌ای با سایر کشورها مبنای شکل‌گیری کریدورهای توسعه‌ای و تجاری جایگزین کریدورهای صرفاً حمل‌ونقلی به‌حساب می‌آید.
لذا کشور ایران به‌عنوان یکی از مؤسسین کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب در نظر دارد در راستای بهره‌گیری حداکثری از پتانسیل‌های حمل‌ونقلی کشورهای عضو کریدور، اجلاس وزرای کریدور را هم‌زمان با هفتمین اجلاس شورای هماهنگی در مهرماه سال ۹۷ در تهران برگزار نماید.
همچنین در حاشیه اجلاس وزرا و شورای هماهنگی برنامه‌ریزی‌های لازم جهت برگزاری business forum با حضور تجار و بخش‌های خصوصی کشورهای عضو در راستای فعال‌سازی کریدور شمال-جنوب و با هدف ایجاد نشست هم‌اندیشی و افزایش ارتباطات بین اعضا در حال انجام است.
تا زمان برگزاری اجلاس شورای هماهنگی لازم است اقداماتی به‌سرعت در دستور کار قرار گیرند و نتایج آن بهمنظور تصمیم‌گیری و اجرا به اجلاس واصل شوند. در این راستا ۷ کارگروه تخصصی و اجرایی به شرح ذیل تدوین گردیده و تا پیش از برگزاری اجلاس وزرا پیگیری خواهند شد:
۱- تجاری و گمرکی
۲- اصلاح فرایندها
۳- مشوق‌های سرمایه‌گذاری لجستیکی
۴- دبیرخانه کریدور و تهیه اسناد
۵- دیپلماسی و رسانه
۶- تشریفات
۷- گردشگری
ایران از نظر سیاسی به دنبال تشکیل ائتلاف حمل‌ونقلی به رهبری کشورمان و از نظر تجاری نیز به غیر از اقدامات انجام شده در خصوص تدوین پروتکل‌ها، ایجاد فورواردری واحد و تشکیل فدارسیون فورواردرهای کریدور شمال-جنوب در حال پیگیری است. این گفته‌های امین ترفع مدیر کریدورهای بین‌المللی معاونت حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی به پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی بود که معتقد است؛اگر تجارت بین کشورهای عضو تسهیل نشود، تسهیل فرایند حمل‌ونقل در داخل کشور نیز با پیچیدگی مواجه خواهد شد.
بر همین اساس وزارت راه و شهرسازی بهمنظور شکل‌گیری تجارت آزاد میان کشورهای عضو کریدور شمال-جنوب با سازمان توسعه تجارت و وزارت امور خارجه به‌طور جدی وارد مذاکره و بحث و بررسی شده است.
در پایان یادآور می‌شو؛ اقدامات وزارت راه و شهرسازی نه‌تنها به توسعه کریدور شمال-جنوب کمک می‌کند بلکه بر روی تجارت و حمل‌ونقل داخلی نیز تأثیر مستقیم دارد به طوری که رونق اقتصادی داخلی من جمله مناطق و شهرهای عبوری کریدور شمال-جنوب از داخل یا جوار آن‌ها را به ارمغان می‌‌آورد
