کریدور شمال جنوب كریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب در سال ۲۰۰۰ میان كشورهای ایران، هند و روسیه به‌عنوان بنیان‌گذاران این كریدور به امضا رسید و اجلاس وزرای كریدور هم‌زمان با هفتمین اجلاس شورای هماهنگی در مهرماه سال ۹۷ در تهران برگزار می‌شود.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی موافقت‌نامه كریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب در سال ۲۰۰۰ میان كشورهای ایران، هند و روسیه به‌عنوان بنیان‌گذاران این كریدور به امضا رسید كه طی سال‌های آتی اعضای این كریدور به ۱۴ كشور (با الحاق قزاقستان، بلاروس، عمان، تاجیكستان، بلغارستان، آذربایجان، ارمنستان، سوریه، اوكراین، تركیه و قرقیزستان) افزایش یافت. كشور ایران به‌عنوان امین موافقت‌نامه معرفی و بر اساس آن دبیرخانه‌ای نیز در این كشور تأسیس گردید.
شورای هماهنگی كریدور بالاترین مرجع تصمیم‌گیری به‌حساب می‌آید و در راستای بررسی موانع و مشكلات به‌صورت عملیاتی دو گروه كارشناسی با موضوعات گمركی و تجاری تشكیل گردیده است. از بدو تأسیس كریدور شمال-جنوب تاكنون ۶ اجلاس شورای هماهنگی و ۷ اجلاس كارشناسی برگزارشده كه آخرین اجلاس در سال ۲۰۱۵ در دهلی‌نو هند تشكیل گردیده است.
مسیر تعریف‌شده در كریدور شمال- جنوب با عبور از كشور ایران:
بندر بمبئی- اقیانوس هند- خلیج‌فارس- بندر انزلی/بندر امیرآباد- بندر آستراخان- مسكو- اروپای شمالی
مسیر فعلی عبوری از كانال سوئز:
بندر بمبئی- اقیانوس هند- خلیج عدن (باب المندب)-دریای سرخ-كانال سوئز-تنگه جبل‌الطارق- اقیانوس اطلس-دریای مانش-دریای بالتیك
شکل ۱ مقایسه مسیر شمال-جنوب عبوری از ایران با مسیر سنتی
شکل ۱ مقایسه مسیر شمال-جنوب عبوری از ایران با مسیر سنتی
طبق مطالعات و بررسی‌های انجام‌شده در دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های معاونت حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی، برآورد ذی‌نفعان اقتصادی و صاحبان کالا حاکی از آن است که کریدور شمال-جنوب در مقایسه با مسیر سنتی کانال سوئز نزدیک به ۲۵درصد هزینه حمل و ۳۰درصد زمان حمل به‌صرفه‌تری دارد.
در كنار مسیر اصلی تعریف‌شده، شش مسیر جایگزین نیز جهت اتصال كشور هندوستان به روسیه با عبور از قلمرو سرزمینی ایران تعریف گردیده است:
بندر بمبئی- بندرعباس- آستارا- باكو- آستراخان- مسكو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئی- بندرعباس- یزد- اینچه‌برون- تركمنستان-قزاقستان- مسكو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئی- بندرعباس- مرز نوردوز- ارمنستان- گرجستان-داغستان- مسكو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئی- بندرعباس/بندر چابهار- سرخس- تركمنستان- ازبكستان- قزاقستان- روسیه
بندر بمبئی- بندرعباس/بندر چابهار- بازرگان- تركیه- دریای سیاه- بندر سامسون- بندر نوروسیسك- مسكو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئی- بندرعباس/بندر چابهار- بازرگان- تركیه- دریای سیاه- بندر سامسون- بندر اودسا- اوكراین- مسكو- سنت پترزبورگ
شکل ۲ مسیر جایگزین شماره ۱
نقش ایران در كریدور شمال-جنوب
با توجه به تلاش‌هایی كه در منطقه شرقی كشورمان بین افغانستان، پاكستان و ازبكستان با حمایت چین در حال رخ دادن است، این تهدید وجود دارد كه در صورت تعلل ایران در راه‌اندازی كریدور شمال-جنوب، مسیر شرقی به‌عنوان جایگزین در اولویت قدرت‌های منطقه قرار گیرد. همچنین درصورتی‌که عراق از ثبات كافی برخوردار شود احتمال آنكه این مسیر نیز به‌عنوان گزینه‌های جدی كریدور شمال-جنوب مطرح شود وجود دارد.
بنابراین، با توجه به توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی فی‌مابین كشورهای همسایه از جمله ازبكستان و افغانستان و همچنین معرفی كریدورهای رقیب، به نظر می‌رسد برگزاری اجلاس وزرای شمال-جنوب می‌تواند سهم مهمی در نقش‌آفرینی ایران در منطقه ایفا كند. در این راستا تغییر نگرش به كریدورهای حمل‌ونقلی و لزوم انجام اقداماتی همچون تسهیل روادید، ایجاد پنجره واحد گمركی، توسعه صنعت گردشگری و افزایش همکاری‌های ریلی و جاده‌ای با سایر كشورها مبنای شکل‌گیری كریدورهای توسعه‌ای و تجاری جایگزین كریدورهای صرفاً حمل‌ونقلی به‌حساب می‌آید.
لذا كشور ایران به‌عنوان یكی از مؤسسین كریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب در نظر دارد در راستای بهره‌گیری حداكثری از پتانسیل‌های حمل‌ونقلی كشورهای عضو كریدور، اجلاس وزرای كریدور را هم‌زمان با هفتمین اجلاس شورای هماهنگی در مهرماه سال ۹۷ در تهران برگزار نماید.
همچنین در حاشیه اجلاس وزرا و شورای هماهنگی برنامه‌ریزی‌های لازم جهت برگزاری business forum با حضور تجار و بخش‌های خصوصی كشورهای عضو در راستای فعال‌سازی كریدور شمال-جنوب و با هدف ایجاد نشست هم‌اندیشی و افزایش ارتباطات بین اعضا در حال انجام است.
تا زمان برگزاری اجلاس شورای هماهنگی لازم است اقداماتی به‌سرعت در دستور كار قرار گیرند و نتایج آن بهمنظور تصمیم‌گیری و اجرا به اجلاس واصل شوند. در این راستا ۷ كارگروه تخصصی و اجرایی به شرح ذیل تدوین گردیده و تا پیش از برگزاری اجلاس وزرا پیگیری خواهند شد:
۱- تجاری و گمركی
۲- اصلاح فرایندها
۳- مشوق‌های سرمایه‌گذاری لجستیکی
۴- دبیرخانه كریدور و تهیه اسناد
۵- دیپلماسی و رسانه
۶- تشریفات
۷- گردشگری
ایران از نظر سیاسی به دنبال تشکیل ائتلاف حمل‌ونقلی به رهبری کشورمان و از نظر تجاری نیز به غیر از اقدامات انجام شده در خصوص تدوین پروتکل‌ها، ایجاد فورواردری واحد و تشکیل فدارسیون فورواردرهای کریدور شمال-جنوب در حال پیگیری است. این گفته‌های امین ترفع مدیر کریدورهای بین‌المللی معاونت حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی به پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی بود که معتقد است؛اگر تجارت بین کشورهای عضو تسهیل نشود، تسهیل فرایند حمل‌ونقل در داخل کشور نیز با پیچیدگی مواجه خواهد شد.
بر همین اساس وزارت راه و شهرسازی بهمنظور شکل‌گیری تجارت آزاد میان کشورهای عضو کریدور شمال-جنوب با سازمان توسعه تجارت و وزارت امور خارجه به‌طور جدی وارد مذاکره و بحث و بررسی شده است.
در پایان یادآور می‌شو؛ اقدامات وزارت راه و شهرسازی نه‌تنها به توسعه کریدور شمال-جنوب کمک می‌کند بلکه بر روی تجارت و حمل‌ونقل داخلی نیز تأثیر مستقیم دارد به طوری که رونق اقتصادی داخلی من جمله مناطق و شهرهای عبوری کریدور شمال-جنوب از داخل یا جوار آن‌ها را به ارمغان می‌‌آورد
